طراحی حمام و سرویس‌های بهداشتی برای افراد معلول
طراحی حمام و سرویس‌های بهداشتی برای افراد معلول به معنای ایجاد فضاهایی ویژه است که امکان استفاده آسان، راحت و ایمن را برای این افراد فراهم کند. این موضوع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا دسترسی‌پذیری به این نوع فضاها می‌تواند کیفیت زندگی افراد دارای معلولیت را به طور چشمگیری بهبود بخشد. طراحی این محیط‌ها باید بر اساس استانداردها و دستورالعمل‌های مشخص و در عین حال با در نظر گرفتن نیازهای فردی و شخصی کاربران انجام شود. در ادامه، به بررسی تمام جزئیات مرتبط با این طراحی، از جمله اصول مهم، تجهیزات ضروری و استانداردهای لازم می‌پردازیم:
اصول کلی طراحی
برای طراحی حمام و سرویس‌های بهداشتی افراد دارای معلولیت، باید اصولی رعایت شود که همگی بر راحتی و ایمنی تأکید دارند. مهم‌ترین این اصول عبارت‌اند از:
- دسترسی‌پذیری (Accessibility):
طراحی باید به‌گونه‌ای باشد که افراد معلول بتوانند بدون کمک شخص دیگر و به‌راحتی از این فضاها استفاده کنند. این شامل فراهم کردن فضای کافی برای چرخش ویلچر، ایجاد مسیرهای روان و حذف موانع است.
- ایمنی (Safety):
استفاده از مواد غیرلغزنده برای کف، نصب دستگیره‌ها و رعایت ارتفاع مناسب تجهیزات نقش مهمی در ایمنی این افراد دارد.
- راحتی (Comfort):
ابعاد، ارتفاع تجهیزات و چیدمان آنها باید متناسب با توانایی‌های افراد ویلچری یا دارای محدودیت حرکتی باشد.
- مطابقت با استانداردها:
طراحی باید بر اساس استانداردهای بین‌المللی (مانند ADA – American Disabilities Act) و دستورالعمل‌های ملی انجام گیرد.
تجهیزات و جزئیات طراحی
در این بخش، تک‌تک اجزای حمام و سرویس بهداشتی و موارد مربوط به آنها توضیح داده شده است.
- درب و ورودی:
- عرض درب: عرض درب باید حداقل 80 سانتی‌متر باشد تا ویلچر به‌راحتی وارد شود. در صورت امکان درب با عرض 90 سانتی‌متر ایده‌آل‌تر خواهد بود.
- نوع درب: بهتر است از درب‌های کشویی یا تاشو استفاده شود تا فضای ورودی حداکثری باقی بماند. استفاده از درب‌هایی که به داخل باز نمی‌شوند، به جلوگیری از موانع کمک می‌کند.
- ارتفاع دستگیره: دستگیره درب باید در ارتفاعی حدود 85 تا 100 سانتی‌متر از سطح زمین قرار گیرد.
- ابعاد فضای داخلی:
- ابعاد حداقلی: حداقل ابعاد فضای سرویس بهداشتی باید 150×150 سانتی‌متر باشد تا امکان چرخش ویلچر فراهم شود.
- آزاد بودن مسیرها: مسیر حرکت ویلچر باید بدون مانع باشد و حداقل 90 سانتی‌متر عرض داشته باشد.
- روشویی:
- ارتفاع استاندارد: ارتفاع روشویی باید حدود 75 تا 85 سانتی‌متر باشد.
- خالی بودن زیر روشویی: فضای زیر روشویی باید خالی باشد تا فرد ویلچری بتواند به‌راحتی نزدیک شود.
- شیر آب: بهتر است از شیرهای آب اهرمی یا سنسوردار استفاده شود که کاربری آسان‌تری دارند.
- توالت:
- ارتفاع توالت: ارتفاع کاسه توالت باید بین 45 تا 50 سانتی‌متر از سطح زمین باشد.
- محل توالت: توالت باید به دیوار جانبی نزدیک باشد و فاصله‌ای حدود 40 تا 45 سانتی‌متر داشته باشد.
- دستگیره‌ها:
- تعداد دستگیره‌ها: حداقل دو دستگیره (یکی در کنار توالت و دیگری در پشت توالت) لازم است.
- ارتفاع دستگیره‌ها: دستگیره‌ها باید در ارتفاع 80 تا 90 سانتی‌متری قرار گیرند.
- طول دستگیره‌ها: طول دستگیره‌ها باید حداقل 60 سانتی‌متر باشد.
- حمام:
- فضای دوش: فضای استحمام باید حداقل ابعادی برابر با 150×150 سانتی‌متر داشته باشد.
- صندلی‌های تاشو: نصب صندلی‌های تاشو یا ثابت درون حمام امکان نشستن حین استحمام را فراهم می‌کند. این صندلی‌ها باید در ارتفاع 45 تا 50 سانتی‌متری نصب شوند.
- دستگیره در دوش: برای ایمنی بیشتر، دستگیره‌های افقی و عمودی در دسترس باشند.
- شیلنگ دوش: بهتر است از دوش‌های دستی با شیلنگ بلند (حداقل 150 سانتی‌متر) استفاده شود. محل قرارگیری سر دوش باید قابل‌تنظیم باشد.
- کف غیرلغزنده: کف حمام باید از مواد ضدلغزش ساخته شود.
- آینه:
- آینه باید تا پایین‌ترین ارتفاع ممکن قرار گیرد تا افراد ویلچری نیز بتوانند استفاده کنند. ارتفاع مناسب لبه پایینی آینه 90 سانتی‌متر است.
- نورپردازی:
- استفاده از نورهای غیرمستقیم و یکنواخت امکان استفاده راحت‌تر را فراهم می‌کند. همچنین توصیه می‌شود که کلیدهای روشنایی در ارتفاع 85 تا 90 سانتی‌متری باشند.
- کف‌پوش:
- کف‌پوش باید از مواد غیرلغزنده باشد. همچنین درزها و اختلاف سطح نباید وجود داشته باشد تا چرخ ویلچر دچار مشکل نشود.
- فن و تهویه:
- سیستم تهویه مناسب برای جلوگیری از ایجاد رطوبت و تضمین سلامت فضای داخلی ضروری است.
استانداردهای بین‌المللی
برای اطمینان از مناسب بودن طراحی سرویس‌های بهداشتی برای افراد معلول، رعایت استانداردهایی مثل دستورالعمل‌های ADA الزامی است. این استانداردها شامل ابعاد مشخص، ارتفاع تجهیزات، محل نصب دستگیره‌ها و عملکرد تجهیزات است.
چالش‌ها
- چالش: محدودیت فضایی در ساختمان‌های قدیمی
- چالش: هزینه‌های بالای طراحی و اجرا
نتیجه‌گیری
طراحی حمام و سرویس‌های بهداشتی برای افراد معلول نیازمند دقت و توجه به جزئیات است. رعایت اصول دسترسی‌پذیری، ایمنی و راحتی، همراه با استفاده از تجهیزات مناسب، می‌تواند فضایی ایجاد کند که هم‌زمان به استقلال و کیفیت زندگی افراد دارای معلولیت کمک کند. همکاری با متخصصان معماری و مشاوران توان‌بخشی برای طراحی این فضاها بسیار توصیه می‌شود.
