ساخت و طراحی دانشگاه‌ها/مدارس
طراحی و ساخت مدارس و دانشگاه‌ها، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه آموزشی و اجتماعی هر کشور به شمار می‌رود. رعایت استانداردها و ضوابط تخصصی، علاوه بر تأمین ایمنی و رفاه کاربران، بستر مناسب برای آموزش مؤثر و پرورش نیروی انسانی را فراهم می‌کند؛ در نتیجه، توجه به ابعاد فنی، فرهنگی و اجتماعی در این حوزه حیاتی است.
۱. مقررات ملی و ضوابط کلان طراحی فضاهای آموزشی
الف) مقررات ملی ساختمان:
- ضرورت رعایت مقررات ملی ساختمان:
مجموعه مباحث مقررات ملی ساختمان، پایه‌ای‌ترین دستورالعمل‌های قانونی برای ساخت و بهره‌برداری از فضاهای آموزشی هستند و باید در تمامی پروژه‌های مدارس و دانشگاه‌ها اعمال شوند. این مقررات باهدف حفظ ایمنی، سلامتی و آسایش کاربران، تدوین شده‌اند.
- ایمنی و سلامت:
دسترسی ساده و ایمن به‌تمامی فضاها
راه‌های خروج اضطراری و تابلوهای راهنما
تهویه مطلوب و نور طبیعی مناسب در کلاس‌ها و سالن‌ها
رعایت مسائل بهداشتی، به‌ویژه در سرویس‌های بهداشتی و سلف‌سرویس‌ها
سیستم‌های گرمایش و سرمایش استاندارد متناسب با اقلیم هر منطقه
به‌کارگیری مصالح مقاوم و پایدار متناسب با اقلیم
- دسترسی برای افراد دارای نیاز ویژه:
تمامی فضاهای آموزشی (ورودی‌ها، راهروها، سرویس‌ها) باید مناسب افراد دارای معلولیت طراحی شود.
- نظارت حرفه‌ای:
تمام مراحل ساخت از تهیه نقشه تا اجرا، باید تحت نظارت مهندسان و معماران واجد شرایط و تأیید ناظر بماند.
۲. فضاها و اجزای اصلی ساختمان‌های آموزشی
الف) کلاس‌های درس و فضاهای آموزشی اختصاصی:
- ابعاد و استانداردها:
کلاس‌های درس مستطیلی شکل با ابعاد حداقل 8/5×6/5 متر
هر دانش‌آموز نیازمند حداقل ۲ متر مربع فضا
ارتفاع کف تا سقف در کلاس‌ها بین 2/5 تا ۳ متر
نور پرکافی و غیرمستقیم (ترجیحاً شمالی یا جنوبی)
دیوارها و کف مقاوم و دارای پوشش ایمن، با رنگ‌های روشن
- آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها:
دارای تجهیزات کامل، تهویه مناسب و ایمنی بالا
تثبیت مسیرهای رفت و آمد و راه‌های خروج اضطراری
ب) فضاهای جانبی و پشتیبان:
- کتابخانه‌ها، سالن‌های مطالعه و همایش:
آرام، با نور طبیعی و دسترسی به سیستم تهویه و عایق صوتی مناسب
- سالن‌های ورزشی و فضاهای تفریحی:
ابعاد متناسب با ظرفیت دانش‌آموزان
دسترسی مستقیم از ساختمان اصلی و فضای باز
- راهروها، فضاهای انتظار و سرویس‌های بهداشتی:
ابعاد کافی برای تردد همزمان جمعیت
رعایت بهداشت و ایمنی در مصالح، تهویه و نورپردازی
۳. ابعاد اجتماعی، فرهنگی و اقلیمی در طراحی
- تناسب فرهنگی:
طراحی باید منطبق بر فرهنگ بومی و اجتماعی منطقه باشد. فرم، رنگ، نور و حتی نوع مبلمان باید متناسب با نیازها و باورهای فرهنگی هر جامعه تعریف شود.
- توجه به اقلیم:
نوع پوشش سقف، دیوار، تهویه و حتی محل قرارگیری پنجره‌ها باید با شرایط آب‌وهوایی (گرم و خشک، سرد و کوهستانی، معتدل یا مرطوب) منطقه منطبق باشد.
۴. فناوری، نوآوری و پایداری در ساخت
- اهمیت فناوری‌های نوین:
به‌کارگیری نرم‌افزارهای طراحی سه‌بعدی و مدل‌سازی اطلاعات ساختمان (BIM)، باعث بهینه‌سازی فرایند طراحی و ساخت و افزایش دقت در اجرا می‌شود.
- مصالح پایدار و بهره‌وری انرژی:
استفاده از مصالح باقابلیت بازیافت یا عایق‌بندی مناسب علاوه بر کاهش هزینه‌های جاری، باعث بهبود محیط‌زیست نیز می‌شود.
۵. انعطاف‌پذیری و آینده‌نگری در طراحی
باتوجه‌به تحولات آموزشی و رشد جمعیت، فضاهای آموزشی باید قابلیت توسعه و انعطاف در پاسخ به نیازهای روز را داشته باشند. تقسیم‌بندی فضاها باید طوری باشد که بتوان به‌راحتی آن‌ها را تجمیع یا تفکیک نمود و کانون‌های نوآوری و کارآفرینی نیز در آن پیش‌بینی شود.
۶. محتوا و ابزارهای آموزشی در فضای مدارس و دانشگاه‌ها
- تولید ویدیوهای آموزشی، اسلایدها و محتوای متنی تخصصی با کمک نرم‌افزارهایی چون کمتازیا، پاورپوینت و PDF Annotator
- استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال، شبکه‌های اجتماعی و فضای تعاملی آنلاین برای ارتقاء سطح دانش و ارتباط دانش‌آموزان و معلمان/اساتید
- رصد، بهبود و ارزیابی کیفیت محتوا از طریق بازخورد کاربران و تحلیل داده‌ها
جمع‌بندی
در طراحی و ساخت دانشگاه‌ها و مدارس:
- رعایت مقررات ملی و استانداردهای تخصصی
- توجه به مسائل ایمنی، بهداشتی، اقلیمی و فرهنگی
- به‌روزرسانی با فناوری‌های جدید
- پیش‌بینی نیازهای آینده و انعطاف‌پذیری
از مهم‌ترین اصول هستند که باید در تمامی مراحل پروژه، سرلوحه قرار گیرند.
